2022-08-21 10:00:33
««АЙЫРЫМ ДӘСТҮРЛЕР ҲАҚҚЫНДА.»»
БАЗАРЛЫҚ~жол сапарына, басқа елге саяхатқа барып келгенде, саўда жолынан келгенде аўылласларына, қоңсы-қобаларға, сыйласып жүрген адамларына, жас балаларға сувенир, ямаса ирили, майдалы сыйлықлар әкеледи. Буны "базарлық" деп атайды. Базарлық әкелиў де жақсы көриў, сыйласықтың белгиси, адамлар арасында бир бирине деген меҳирбанлық, жақсы мүнәсибетлердиң көриниси, сол себептен сыйға берилген заттың үлкен-кишилиги, ямаса арзан қымбатына қарамайды, ең баслысы, ядқа алып,кеўил билдиргенине ырзашылық пайда етеди.
ЕНШИ~балалары ержетип, үйленген соң, ата-ана балаларына өз алдына отаў тигип, дүнья-мүлик берип бөлек шығарады, буны "еншисин берди" деп атайды. Тек ул балалар емес, қыз балаларға да, турмысқа шыққан соң, "жасаўын" береди, бир малды"еншиге"береди. Сондай ақ, қызы балалы болғанда, сол кишкентай жийенге де "енши" береди.
ЖЕТИ АТАСЫН БИЛИЎ~"Жети атасын билген, жети журттың ғамын жер",-деген сөз халқымыз даналығынан келип шыққан. Руўларға бөлиниў, өз руўласынан қыз алмаў, бизиң халқымыздың ҳасыл қәсийетлериниң бири. Сол ушында, ҳәр бир адамның жети атасын билиўи-көргенлилик, билимлилик, ата көргенлигин билдиреди деп есаплап, шаңарақта өсип киятырған өз балаларына жети атасын жаслайынан қулағына қуйып, санасына сиңдирип отырады. Жети атаны үйретиў хәр бир ата-ананың баслы парызы.
АЙДАР ТОЙ~бала туўылғаннан баслап, қарын шашынан тас төбесинде қалдырып, айдар қойылады, оны 5,7 жасларында, елдиң жасы үлкен адамы, ямаса дайы журтынан көпти көрген бир адамға алдырып, шашыў шашылып, шашыў той бериледи. Айдарды тек ул балаларға қояды, бурынғы дәўирде хан, бек әўладларына мийрасхорлық белгиси сыпатында қойылса, ҳәзирги ўақытлары бир жақсы нийетти ырымлап қояды.
ТУМАР ТАҒЫЎ~тумарды хәр қыйлы жағдайларда тағады, биреў себеби менен, биреў себепсиз ақ дегендей. Себеби менен дегенимиз, бала аўыра берсе, я балалары тез-тез шетиней берсе, моллаларға барып, дуўа жаздырып, оны үш мүйешлеп таўарға, ямаса былғары менен қаплап тигип, баланың мойнына тигип қояды. Бул ҳәр түрли қәўип-қәтерден, тил-суқтан, аўырыу-сырқаўдан сақлайды деген түсиниклер менен исленеди. Кишкене балаларға жаўырынша :[жеңсиз] тиккенде, гейде ғаррылардың сеңсен тонларының да жаўырын тусына тумар формасында нағыслар түсириўде, усы исеним нәтийжесинде келип шыққан.
АСАТЫЎ~бурынлары "асатыў" деген дәстүр болып, жақын 80-жылларға дейин айырым жерлерде бул дәстүр сийрек болса да, көринип қалып жүрди.
Бул дәстүрди ең баслы шығыў дереги-бурынлары, тамақ желинип болған соң, төрде отырған жасы үлкен ақсақал, табақта қалған аўқаттан жас балалар менен жас жигитлерге асататуғын болған. Сонлықтан, жас балалар "ет асаймыз",-деп қонақ келген үйди дөгерегинен кетпей жүретуғын болған. Соңғы дәўирлердеги "асатыўлар" да, буның мәнис-мазмунын бузып, қурдаслар палаўдың ишине сүйек салып асатыўлар болып, қолайсыз хәдийселер де жүз берген.
ҚУЛАҚ ТЕСИЎ~бурынлары, қыз бала 9 жас ямаса оннан киширек ўақытлары, қулағын тесиў ушын, қыздың анасы, жеңгеси, апалары жыйналатуғын болған, сөйтип, қыздың қулағын жүўери менен уқалап, ийнемен тесетуғын болған. Ол ушын еки жүўери дәнин алып, қулақтың еки жағынан бир-бирине дәл келтирип, қысады. Бир ўақытларында, тесилген қулаққа қызыл ийттиң жүнин есип, өткеретуғын болған, ол қулақтың исип, жараға айланбаўы ушын, солай исленген. Халқымыз уғымында, қыздың қулағын тесиў-сүннет деп есапланған.
ТОБЫҚ ЖАСЫРЫЎ--бул ҳәзирлери де бар дәстүр, бул өз-ара ўәделесип, шәрт қойып ойналатуғын ойын. Тобық кишкентай ған үш мүйешлеў формадағы, мал жилигинен шығатуғын сүйек. Алдынан тобық шыққан адам оны екинши биреўге берип, шәрт қояды, әлбетте, еки жақтың келисими менен, басқалардың гүўалығы менен. Тобықты берген адам, қәлеген жерде, қәлеген саатта сорап қалыўы мүмкин, сол ўақытта таўып бере алмаса, тобық бериўшиниң шәртин орынлайды, таўып берсе, тобық бериўши сол шәртти орынлау керек. Бир ўақыя: бир қыз жигитке тобық береди, 2 жыл өтеди, 3,4,5 жыл өтеди, сорамайды. Бир күни, қыз үлкен жаптың көпиринен өтип баратырса, жигиттиң суўда шомылып атырғанын көреди.
59 views07:00
Ш
