Биики халандаар 📆

2023-01-09 01:07:02 Тохсунньу 9 күнүгэр туох буолбут эбитий?

Ииндийэ — Дойду таһыгар олорор индиецтэр күннэрэ
Панаама — Өлбүттэри кэриэстир күн (исп. Día de los Mártires), 1964 сыллаахха АХШ сэриилэрин утары буолбут устудьуоннар долгуйууларын кэмигэр полиция демонстрааннары ытыалаабыта.
Серб Өрөспүүбүлүкэтэ — Өрөспүүбүлүкэ күнэ. 1992 сыллаахха Босния уонна Герцеговина сербтэрин конституционнай ассамблеята сербтэр олорор сирдэрин туспа өрөспүүбүлүкэ оҥорор туһунан декларация ылыммыт күнүн бэлиэтииллэр. Бу бырааһынньыгы Босния уонна Герцеговина суута 2015 сыллаахха Конституцияҕа сөп түбэспэт диэн билиммитэ, ол эрээри автономиялаах өрөспүүбүлүкэ син биир киэҥник бэлиэтиир.

1127 — Чжурчженнэр Хотугу Кытайга баар ол саҕанааҕы аан дойду саамай улахан куоратын Бяньцзини (Кайфэн) сэриилээн ылбыттар уонна талаабыттар. Хотугу Сун судаарыстыбата суох буолбут, бүтэһик императоры чжурчженнэр бэйэлэрин дойдуларыгар хоту көскө ыыппыттар.
1634 — Сахалар Өлүөнэ остуруогун төгүрүйбүттэр, олунньу 28 күнүгэр дылы оннук олорбуттара.
1792 — Арассыыйа уонна Осмаан  импиэрийэлэрин ыккардыгар Яссытааҕы эйэ сөбүлэҥэр илии баттаммыт.
1906 — Арассыыйаҕа 1905-1907 сыллааҕы өрөбөлүүссүйэ буола турдаҕына Василий Никифоров - Күлүмнүүр тэрийбит Сахалар сойуустарын чилиэннэрэ икки сүүстэн тахса буолан Дьокуускай Думатыгар кэлэн, заседание буола турдаҕына дьиэҕэ киирэн дьокутааттары үлэлээн бүтэллэригэр модьуйбуттар. Кинилэр сүрүн этиилэрэ – Саха омуга Сахатын сирин бас билиэхтээх уонна бэйэтин салайыныахтаах диэни туруорсуу. Дьокутааттар “саҥа састаап талыллыар диэри үлэбитин тохтотобут” диэн үлэлэрин тохтоторго күһэллибиттэр. Губернатор Виктор Булатов өлөрдүү уолуйан Петербурга “инородецтар бас баттах баран эрэллэр, суһаллык 200 киһилээх уонна пулеметтаах этэрээти ыыта охсуҥ” диэн дакылааттаабыт. Сотору кэминэн Сахалар сойуустарын Киин Кэмитиэтин чилиэннэрэ кистэлэҥинэн хаайыллыбыттара, онтон бэйэни салайыныы туһугар хамсааһын 1917 сыллаахха дылы уостубута.
1930 — Саха сирин улуустара билиҥҥи кыраныыссаларынан тэриллибиттэр. Онон сорох улуустар төрүттэммит күннэрин-дьылларын мантан ааҕаллар. Ол курдук Бүлүү, Мэҥэдьэк, Өлүөхүмэ, Сунтаар уонна Уус-Алдан оройуоннара тэриллибиттэр.
1996 — Бастакы Чэчиэн сэриитин кэмигэр чэчиэн боевиктара аттынааҕы Дагестан өрөспүүбүлүкэтин куоратыгар Кизлярга саба түспүттэр, балыыһаҕа тыһыынчанан киһини толук ылбыттар.
2007 — Сан-Францискоҕа Macworld презентациятыгар Apple хампаанньа генеральнай дириэктэрэ Стив Джобс бастакы iPhone-у көрдөрбүт.

Бүгүн ахтыллар дьон: Юрий Шафер — Дьокуускайдааҕы Космофизическэй чинчийии уонна аэрономия институтун төрүттээбит физика-математика билимин дуоктара, ССРС билимҥэ уонна техникаҕа Государственнай бириэмийэтин лауреата, Аҕа дойду Улуу сэриитин кытыылааҕа.
Иван Романов — Саха сирин устуоруйатын чинчийбит учуонай, устуоруйа билимин хандьыдаата.
Максим Жадейкин өлбүт — Алдан оройуонун военкоматыттан ыҥырыллыбыт Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа, Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа (1944).

Бүгүн уонна туох ахтылларын — бэлиэ күннэр, түбэлтэлэр, ким төрөөбүтүн/өлбүтүн туһунан — манна сиһилии көр: https://sah.wikipedia.org/wiki/Тохсунньу_9 Ачык / Комментарий

2023-01-08 02:33:37 Тохсунньу 8 күнүгэр туох буолбут эбитий?

 Клавиатураҕа бэчээттэһин дойдулар ардыларынааҕы күнэ
 Болгария — Бабин ден, саҥа төрөөбүт дьахталлар төрүүргэ көмөлөспүт дьахтардарын чиэстиир күннэрэ
 Греция — Гинайкратия, дьахтар күнэ
  Хотугу Мариан Арыылара  — Наассыйалар холбоһуктарын күнэ

 1547 — Кенигсбергэ литва тылынан бастакы кинигэ тахсыбыт — Мартинас Мажвидас катехизиһэ.
 1892 — Саха сирин бастакы хаһыаттарыттан биирдэстэрэ, "Саха уобалаһын биэдэмэстэрэ", тахсан саҕалаабыт. 1919 сыл ахсынньы 14 күнүгэр диэри ыйга иккитэ тахсара, олохтоох типографияҕа бэчээттэнэрэ, нууччалыы тыллааҕа.
 1936 — Ираан арҕааҥҥылыы санаалаах бэрэсидьиэнэ Реза Шах хиджабы аһаҕастык кэтиини бобор туһунан ыйаах таһаарбыт. Ол эрээри 1979 сыллааҕы Ислаам өрөбөлүүссүйэтин кэннэ Ирааҥҥа хиджабы кэтии булгуччулаах буолбута.
 1964 — АХШ бэрэсидьиэнэ Линдон Б. Джонсон дойдуга «дьадайыыны утары сэриини» биллэрбит. Уон сыл иһигэр дьадаҥы дьон ахсаана 17,3%-тан 11,1%-ҥа диэри намтаабыт.
 2006 — Аммаҕа улуус саҥа балыыһата аһыллыбыт. Икки мэндиэмэннээх балыыһа 50 сытар миэстэлээх эбит.

 Бүгүн ахтыллар дьон: Николай Емельянов — саха фольклорун биир тутаах чинчийээччитэ, филология билимин дуоктара.
Павел Дмитриев - Бачыым Байбал — рационализатор, Саха АССР үтүөлээх механизатора, тыыл уонна үлэ бэтэрээнэ.
Элвис Пресли — Америка биир биллэр ырыаһыта, музыка суруйааччыта уонна артыыһа. Рок-н-ролл музыкатыгар биир бастакы киэҥник биллэр ырыаһыт.
Стивен Хокинг — Англия физигэ  уонна математига. Аан дойду биир бастыҥ түөрүйэ чинчийээччитэ. Анал үөрэҕэ суох дьоҥҥо физиканы быһаарар элбэх ыстатыйалары уонна кинигэлэри суруйбута.
Федор Дьячковскай — саха тылын чинчийээччи, филология билимин хандьыдаата.

 Бүгүн уонна туох ахтылларын — бэлиэ күннэр, түбэлтэлэр, ким төрөөбүтүн/өлбүтүн туһунан — манна сиһилии көр: https://sah.wikipedia.org/wiki/Тохсунньу_8 Ачык / Комментарий

2023-01-07 03:31:15 Тохсунньу 7 күнүгэр туох буолбут эбитий?

Юлиан халандаарынан  Ороһооспо  бэлиэтэнэр
Армения — Өлбүттэри кэриэстиир күн
 Италия — Былаах күнэ. Циспадана Өрөспүүбүлүкэтэ диэн кылгас кэмҥэ Наполеон өйөбүлүнэн Италияҕа баар буола сылдьыбыт дойду бастакы былааҕы бу күн 1797 сыллаахха ылыммыт эбит
Камбодьа — Геноциды кыайыы күнэ
 Япония — Сэттэ от фестивала (Нанакуса-но сэкку). Бу былыргы үгэс Японияҕа Кытайтан кэлбит. Сэттэ оттоох рис хааһыны сииллэр, оччоҕо уһун олохтонуохпут, чэгиэн туруктаныахпыт, куһаҕаны үүрүөхпүт диэн итэҕэйэллэрэ.

Б.э.и. 49 сыл — Рим сената Цезарь аармыйатын ыспатаҕына судаарыстыба өстөөҕө буолуоҕа диэн быһаарыы ылыммыт. Онтон сылтаан кинини өйүүр трибуннар Цезарь турар сиригэр Равеннаҕа күрээбиттэр.
1598 — Рюриковичтар династияларын  Москубатааҕы салаатын бүтэһик киһитэ ыраахтааҕы Федор I өлбүт. Кини кэнниттэн  Арассыыйа  ыраахтааҕытынан Федор I кэргэнин убайа Борис Годунов буолбут.
1877 — Марха улууһун Ньурба  сэлиэнньэтигэр алын сүһүөх оскуолата аһыллыбыт.
1948 — Ойрот автономиялаах уобалаhын (Ойро́тская автоно́мная о́бласть) аата Хайалаах Алтаай автономиялаах уобалаhа (Го́рно-Алта́йская автоно́мная о́бласть) диэҥҥэ уларыйбыт. Билигин — Алтаай Өрөспүүбүлүкэтэ. Бу быһаарыныы калмыктары (урукку ааттара ойрааттар) таҥнарыахсытынан биллэрин кытта ситимнээҕэ
1954 — Джорджтауннааҕы IBM эспэримиэнэ: Нью-Йорка IBM  хонтуоратыгар массыына тылбааһын аан бастаан дьоҥҥо көрдөрбүттэр.
1979 — Камбоджа-Вьетнам сэриитин кэмигэр Вьетнам сэриилэрэ Камбоджа киин куоратын Пномпени ылбыттар. Инньэ гынан Пол Пот уонна кыһыл кхмердэр режимнэрэ сууллубут.
1988 — «Геван» радиостанция бастакы биэриитэ тахсыбыт.
2000 — Ороһооспотооҕу бэрэсидьиэн дьуолкатыгар Саха Сирин устуоруйатыгар аан бастаан «Дьокуускай-Сиэтл» видеоконференция ыытыллыбыт.
2015 — Парижка Charlie Hebdo сурунаал эрэдээксийэтигэр теракт буолбут, 12 киһи өлбүт, 11 бааһырбыт.

Бүгүн ахтыллар дьон: Степан Ефремов — драматург.
Степан Тимофеев — бэйиэт, тылбаасчыт, Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа. Норуокка биллибит айымньыта — «Эйэ ырыата».
Гурий Турантаев — эмчит, норуот мэдиссиинэтин маҕыыстыра.
Павел Тобуков — философия билимин хандьыдаата, хоту дойду аҕыйах ахсааннаах омуктарын этносоциальнай кыһалҕаларын чинчийээччи.
Мэри Софианиди —  Мирнэйгэ олохсуйбут бэйиэт, прозаик, суруналыыс, сценарист, саха тылыттан нууччалыыга тылбаасчыт.
Юрий Лазарев — РФ үтүөлээх учуутала, норуот үөрэҕин туйгуна.
Николас Кейдж — Америка артыыһа, кинорежиссёра уонна продюсера, «Оскар» бириэмийэ лауреата.
Александр Самсонов — Айыы Уола (1978-1998) — саха эстрадатын ырыаһыта, ырыа айааччыта, мелодиһа. Хаҥалас улууһугар сыл аайы кини аатынан оҕолорго уонна ыччакка аналлаах ырыа күрэҕэ буолар. 2013 с. «Айыы Уола» диэн ааттаах Айыы Уолун кылгас, чаҕылхай олоҕор, айымньыларыгар олоҕуран, Мария Находкина сценарийынан уус-уран киинэ уһуллубута.
Анастасия Диодорова — харбааһыҥҥа дойдулар ардыларынааҕы кылаастаах спорт маастара,  Арассыыйа уонна Европа хас да төгүллээх чемпиона, икки Аан дойду рекордун олохтообута.

Бүгүн уонна туох ахтылларын — бэлиэ күннэр, түбэлтэлэр, ким төрөөбүтүн/өлбүтүн туһунан — манна сиһилии көр: https://sah.wikipedia.org/wiki/Тохсунньу_7 Ачык / Комментарий

2023-01-06 03:59:41 Тохсунньу 6 күнүгэр туох буолбут эбитий?

Ямайка — Маруннар күннэрэ. Маруннар диэн Ямайка көҥүл буоларын туһугар Британия сэбилэниилээх күүстэрин утары сэриилэспит дьон.
Ираак — Сэбилэниилээх күүстэр күннэрэ
Ороһооспону кытта ситимнээх бэлиэ күннэр (илин христианнар):
Армения — Ороһооспо (Армян Апостол Сыаркаба)
 Арассыыйа, Украина, Босния уонна Герцеговина, Хотугу Македония — Чэчиэринньик.

Кириһиэнньэ, эбэтэр Үс хоруол күнэ (арҕаа христианство, илиҥҥи христианнар бу күнү 14 хонугунан хойутаан бэлиэтииллэр уонна сороҕор Богоявление күнэ дииллэр), уонна ситимнээх күннэр:
Италия — Бефана күнэ. Бефана диэн эмээхсин оҕолорго бэлэх аҕалар
Ирландия — Кыра Ороһуоспа
 Исландия — Йоль тиһэх күнэ. Бу түүн кутаа оттоллор, йоль уолаттары, эльфтары уонна да атын остуоруйа дьоруойдарын кытта аныгыскы сылга диэри быраһаайдаһаллар
Лаос — Патет Лао күнэ.

1907 — Аатырбыт теоретик педагог Мария Монтессори Римҥэ  оробуочайдар оҕолоругар бастакы оскуолатын  уонна  уһуйаанын арыйбыт.
1922 — Москубаҕа Наркомнац кэллиэгийэтэ Саха автономнай уобалаһын тэрийэргэ быһаарбыт.
1943 — Кыһыл Аармыйа форматыгар  погуон баар буолбут. Ол иннинэ эписиэрдэр уонна сержааннар сыбаанньаларын саҕаларын муннугар тигиллэр пэтилииссэҕэ бэлиэтиир этилэр.
1959 — Дьокуускайга тиис поликлиниката аһыллыбыт.
2003 — СӨ вице-бэрэсидьиэнин 7-ВП нүөмэрдээх дьаһала тахсыбыт: «Бар-дьоҥҥо туһалаах омук литэрэтиирэтин таһаарыы туһунан».
2006 — Арассыыйа  бэрэсидьиэнэ  Владимир Путин  Дьокуускайга  Национальнай уус-уран түмэлгэ сылдьан суруналыыстары кытта кэпсэтиитигэр "сахалар култуураҕытын өрө тута сылдьаргытын үөрэ көрдүм" диэбит.
2021 — Быыбар түмүгүн билиммэтэх АХШ бэрэсидьиэнэ Дональд Трамп диэки буолааччылар АХШ Капитолийыгар саба түһүүлэрэ. Биэс киһи өлбүт, Конгресс чилиэттэрэ эвакуацияламмыттар.

Бүгүн ахтыллар дьон: Степан Ефремов — драматуур, Саха АССР ускуустубатын үтүөлээх дьайыксыта.
Николай Мординов - Амма Аччыгыйа — саха норуодунай суруйааччыта (1966).
Мария Бурцева — саха бастакы идэтийбит суруналыыс дьахтара, «Кыым» хаһыакка үлэлээбитэ.
Николай Каратаев — 1987-1998 сылларга Саха Өрөспүүбүлүкэтин Үрдүкү суутун бэрэстээтэлэ, 1972-1987 сылларга Саха АССР прокурора, Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин хас да ыҥырыытын дьокутаата. Кини аатын 1999 сылтан Бүлүү улууһун Тааһаҕар орто оскуолата сүгэр.
Олег Макаров — сэбиэскэй космонавт, икки төгүллээх Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа, Дьокуускай куорат ытык киһитэ (1977).
Василий Роббек — Саха Өрөспүүбүлүкэтин наукатын Акадьыамыйатын акадьыамыга, тыл үөрэҕин билимнэрин дуоктара, Хотугу аҕыйах ахсааннаах норуоттар кыһалҕаларын Үнүстүүтүн төрүттээччилэртэн биирдэстэрэ, 1992 сылтан 2008 сыллаахха диэри салайбыта.
Адриано Челентано — Италия ырыаһыта, киинэ артыыһа, режиссёра.
Сергей Кистенев (1949-2003) — Саха сирин чинчийбит археолог, устуоруйа билимин хандьыдаата.

Бүгүн уонна туох ахтылларын — бэлиэ күннэр, түбэлтэлэр, ким төрөөбүтүн/өлбүтүн туһунан — манна сиһилии көр: https://sah.wikipedia.org/wiki/Тохсунньу_6 Ачык / Комментарий

2023-01-05 02:39:42 Тохсунньу 5 күнүгэр туох буолбут эбитий?

Скаут аан дойдутааҕы күнэ. 1910 сыллаахтан бэлиэтэнэр. Бастакы скаут оҕолор лааҕырдара Англияҕа 1907 сыл сайыныгар аһыллыбыта. Арассыыйа импиэрийэтигэр 1909 сыллаахха баар буолбута. Ол эрээри 1924 сыллаахха бобуллубута. Кини үгэстэрин сорҕотун Пионер хамсааһына ылбыта.
Ииндийэ — Гобинд Сингх гуру төрөөбүт күнэ
Беларусь — Социальнай көмүскэл үлэһиттэрин күнэ
Кытай, Харбин — Харбиннааҕы муус уонна хаар оҥоһуктар дойдулар ардыларынааҕы бэстибээллэрэ
АХШ — Көтөрдөр күннэрэ
Япония — Джома Синдзи. Камакура куоракка ыытыллар мацурилартан (бэстибээллэртэн) биирдэстэрэ. Куһаҕан тыыны куттууллар, оҕунан ытыалыыллар
Ороһооспо 12-с күнэ уонна түүнэ (арҕаа христианство).

1634 — Нам улууһугар 600-1000 саха боотура Өлүөнэ остуруогун төгүрүйээри тоҕуоруспуттарыгар атаман Иван Галкин 47 аттаах хаһааҕы кытары саба түспүт. Сахалар бастаан оҕунан ытыалыыллар, онтон үҥүүлээх уонна батыйалаах аттаах дьонунан сырыһыннаран кимэн киирэллэр. Манна 40-ча киһилэрин сүтэрэллэр. Бу сэриигэ Откурай диэн сахалар биир тойонноро ыараханнык бааһырар. Хаһаахтар аттарын барытын сүтэрэллэр, элбэх хаһаах ол иһигэр Иван Галкин бэйэтэ бааһыраллар. Кыргыһыы түмүгэр хаһаахтар остуруокка куоталлар. Сахалар остуруогу төгүрүйэллэр, уонна икки ый кэриҥэ кими да киллэрбэккэ да, таһаарбакка да сыталлар. Остуруокка сытар дьоҥҥо аччыктааһын буолар, бэринэллэрэ эбэтэр хоргуйан өлөллөрө аҕыйах хонук хаалбытын кэннэ олунньу бүтүүтүгэр сахалар тоҕо эрэ баран хаалаллар.
1762 — Дьиҥнээх Романовтар династиялара быстан Арассыыйа бүрүстүөлүгэр ньиэмэс принцэ Пётр III олорбут.
1905 — Арассыыйа-Дьоппуон сэриитин кэмигэр Порт-Артур көмүскээһинэ түмүктэммит. Кириэппэһи комендант генерал Анатолий Стессель дьоппуоннарга биэрбит.
1912 — РСДРП VI Бүтүн Арассыыйатааҕы кэмпириэнсийэтэ Прагаҕа аһыллыбыт. Бу кэмпириэнсийэ кэмигэр Владимир Ленин уонна кини диэки буолааччылар баартыйаттан хайдан, туспа бассабыык баартыйа буолбуттар.
1926 — ВКП(б) Саха сиринээҕи обкомун бюрота "Балаҕаны хотонтон араарар туһунан" уураах таһаарбыт.
1967 — Дьааҥы оройуона икки оройуоҥҥа хайытыллыбыт: Үөһээ Дьааҥы (киинэ — Баатаҕай) уонна Усуйаана (киинэ — Депутатскай).
1991 — Грузия сэбилэниилээх күүстэрэ Соҕуруу Осетия киинигэр Цхинвалига киирбиттэр, Соҕуруу Осетия 1991–92 сс. сэриитэ саҕаламмыт.

Бүгүн ахтыллар дьон: Василий Радлов — востоковед-тюрколог, академик, түүр тылын чинчийиитигэр саҥа хайысханы арыйан төрүттээччи, саха тылын бастакы историческай грамматикатын суруйбута биллэр.
Егор Николаев - Улахан Дьөгүөрдээн — XIX үйэ иккис аҥаарыгар биллибит киһи, Боотур Уус улууһун кулубата. Сахалар бэйэлэрин бэйэлэрэ салайыныыларын туруорсубут, Степной Думаны сөргүтэ сатаабыт, земство институутун Саха Сиригэр киллэриини туруорсубут, Саха сиригэр холуобунай көскө ыытыы суох буоларыгар кылаатын киллэрбит киһи. Саха уһулуччулаах киһитэ Күлүмнүүр учууталынан билинэр киһитэ.
Хаяо Миядзаки — дьоппуон аниме режиссёра, продюсер, сценарист, суруйааччы уонна мангака.
Надежда Николаева — учуонай, музыковед, хандьыдаакка диссертацията олоҥхоҕо уонна саха оператын олоҕуруутугар анаммыта.
Артур Васильев — саха живописеһа, саха норуодунай худуоһунньуга.
2013 — Раиса Захарова (1954-05.01.2013) — ырыаһыт, саха норуодунай артыыһа (2010)

Бүгүн уонна туох ахтылларын — бэлиэ күннэр, түбэлтэлэр, ким төрөөбүтүн/өлбүтүн туһунан — манна сиһилии көр: https://sah.wikipedia.org/wiki/Тохсунньу_5 Ачык / Комментарий

2023-01-04 03:12:28 Тохсунньу 4 күнүгэр туох буолбут эбитий?

 ХНТ — Брайль азбукатын аан дойдутааҕы күнэ
 Ангола — Холуонньа кэмигэр олохторун толук уурбут дьон күнэ
 Конго ДӨ — Толук буолбут дьон күнэ
 Мьянма — Тутулуга суох буолуу күнэ (1948 сыллаахха Британияттан)
 АХШ — Спагетти күнэ
 Огони күнэ (огони омук кэскиллээх буолуутун иһин хамсааһын)
 Ороһооспо уон икки күнүттэн уон бииристэрэ (арҕаа христианство)

 1918 — Финляндия тутулуга суох буолуутун декларациятын  Арассыыйа, Швеция, Германия  уонна Франция билиммиттэр.
 1920 — Иркутскайга адмирал Александр Колчак тутуллубут уонна олунньу 7 күнүгэр премьер-миниистир Виктор Пепеляевы кытта ытыллыбыт. Сибииргэ уонна Уһук Илиҥҥэ Сэбиэскэй былаас олохтоммут.
 1922 — Саха сиринээҕи губревком Дьокуускай уеһыгар (киин улуустарга) уонна Дьокуускайга байыаннай балаһыанньа биллэрбит.
1957 — ССРС Минцветметын коллегията «О промышленном освоении вилюйских алмазных месторождений» диэн ааттаах уураах таһаарбыт.
 1959 — Сэбиэскэй Сойуус Луна-1 станцията бастакынан Ый таһыгар чугаһаабыт.
 2004 — «Спирит» марсоход  Марска этэҥҥэ түспүт.
 2004 — Роза өрөбөлүүссүйэтин түмүгэр  Грузия бэрэсидьиэнинэн Михаил Саакашвили талыллыбыт.

 Бүгүн ахтыллар дьон: Исаак Ньютон — Англия улуу учуонайа.
Луи Брайль — Франция учуутала, көрбөттөргө аналлаах тарбах иминэн ааҕыллар бөлтөгөрдөөх бичиги айааччы.
Гавриил Ксенофонтов — саха учуонайа, биллиилээх историк, этнограф, политическай, түмэт диэйэтэл. Кини аатын Хаҥалас улууһугар кыраайы үөрэтэр түмэл уонна Тиит Аpыы орто оскуолата сүгэллэр.
Петр Дуткин — Саха АССР сибээһин өр сылларга салайбыт Социалистыы Үлэ Дьоруойа, Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа, полковник.
Лазарь Сергучев — хайыһарга спорт маастара, ССРС сүүмэрдэммит хамаандатын чилиэнэ, кини аата Мэҥэ-Хаҥалас улууһун Сыымах спортивнай комплексыгар иҥэриллибитэ (2005), Саха АССР үтүөлээх артыыһа.
Зураб Церетели — Сэбиэскэй Сойуус уонна Арассыыйа живописеһа, скульптора, дизайнера, педагог, профессор. 1997 сыллаахтан Арассыыйа художестватын академиятын бэрэсидьиэнэ.
Николай Румянцев — РФ уонна СӨ үтүөлээх архитектора, Архитектураҕа РФ Судаарыстыбаннай бириэмийэтин лауреата.

 Бүгүн уонна туох ахтылларын — бэлиэ күннэр, түбэлтэлэр, ким төрөөбүтүн/өлбүтүн туһунан — манна сиһилии көр: https://sah.wikipedia.org/wiki/Тохсунньу_4 Ачык / Комментарий

2023-01-03 02:28:20 Тохсунньу 3 күнүгэр туох буолбут эбитий?

Буркина Фасо — Өрөбөлүүссүйэ күнэ
Индонезия — Итэҕэл министиэристибэтин күнэ
Япония — Тамасесери фестиваль күнэ

1840 — Cаха литэрэтиирэтин бастакы хараҥаччыта Афанасий Уваровскай Санкт-Петербурга баалга сылдьан аан бастаан ыраахтааҕыны Николай I көрбүтүн суруйар.
1868 — Дьоппуоҥҥа император былааһа сөргүтүллүбүт (Мэйдзи реставрацията).
1925 — РКП(б) Саха сиринээҕи обкомун бюрота "Саха омук" уопсастыба маассабай үлэ ыытар киэҥ организацияттан культуура-билим өттүгэр үлэлиир дьоҕус уопсастыбаҕа кубулутарга уурбут. Төрүөтэ диэн национальнай интэллигиэнсийэ культурнай-сырдатар үлэтин советизациялыырга сыалын-соругун "Саха омук" уопсастыба толорбут, онтон саҥа үөскээбит сэбиэскэй олоххо-дьаһахха маннык уопсастыба бэлиитикэ өттүттэн наадата суох эбит.
1933 — ЯЦИК Президиума  Дьокуускайга 100 киһини бастакы кууруска үөрэтэр пединститут тэрийэр туһунан быһаарыы ылбыт.
1984 — РСФСР Миниистирдэрин Сэбиэтин уурааҕынан Өлүөхүмэ заповеднига тэриллибит.
1993 — Москубаҕа Арассыыйа  уонна  АХШ ыккардыларыгар Стратегическэй кимэн киирэр сэбилэниини аччатар туһунан дуогабар түһэрсиллибит.
2009 — Биткоин төлүүр систиэмэ айааччыта Сатоши Накамото блокчейн бастакы блогун оҥорбут.

Бүгүн ахтыллар дьон: Владимир Самсонов — Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа, физика-математика билимин хандьыдаата, 40-тан тахса дьүкээбил уотун уонна магнитосфераны чинчийэр үлэ ааптара. Сэрии кэнниттэн СГУ физика-математика факультетын бүтэрбитэ.
Никифор Неустроев — филология билимин хандьыдаата, Саха АССР Үтүөлээх учуутала.
Владислав Доллонов — суруйааччы, суруналыыс.
Виталий Кашин — археолог, устуоруйа билимин хандьыдаата

Бүгүн уонна туох ахтылларын — бэлиэ күннэр, түбэлтэлэр, ким төрөөбүтүн/өлбүтүн туһунан — манна сиһилии көр: https://sah.wikipedia.org/wiki/Тохсунньу_3 Ачык / Комментарий

2023-01-02 04:04:15 Тохсунньу 2 күнүгэр туох буолбут эбитий?

Саҥа Дьыл иккис күнэ (Арассыыйаҕа, Казахстааҥҥа, Хотугу Македонияҕа, Науруга, Черногорияҕа, Саҥа Зеландияҕа, Румынияҕа, Словенияҕа, Швейцарияҕа, Украинаҕа өрөбүл).
Билим фантастикатын күнэ
Гаити — Өбүгэ күнэ
Швейцария — сибэтиэй Бертольд күнэ
Сент-Китс уонна Невис — Карнавал күнэ
Колумбия — Карнавал бастакы күнэ (соҕуруу Колумбия)

1570 — Уордаах Уйбаан опричниктара  Новгород куоракка погром саҕалаабыттар.
1703 — Арассыыйа бастакы бэчээттэнэр хаһыата «Ведомости» күн сирин көрбүт.
1813 — Михаил Кутузов  французтары дойду кыраныыссатыттан үүрбүттэринэн бэйэтин аармыйатын эҕэрдэлээбит.
1905 — Арассыыйа-Дьоппуон сэриитин кэмигэр Порт-Артур гарнизона куораты дьоппуоннарга туран биэрбит.
1947 — Сахалин уобалаһа тэриллибит. Саҥа уобалас сорҕото  дьоппуоннартан  төннөрүллүбүтэ, онтон сорҕото Хабаровскай кыраайтан  таһаарыллыбыта.
1951 — Дьокуускайга -60C кыраадыс буолбут.
1992 — Арассыыйаҕа табаар сыаната босхо ыытыллыбыт (либерализация цен). Бу дойду экэниэмикэтин төрдүттэн уларыта тутуу (радикальнай реформа) саҕаланыыта этэ.

Бүгүн ахтыллар дьон: Владимир Михайлов — Саха АССР хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, "Аҕа дойдуга өҥөлөрүн иһин" II истиэпэннээх уордьан, "Хотугу сулус" уордьан кавалердара.
Вадим Кривошапкин —  Арассыыйа билимин үтүөлээх диэйэтэлэ, мэдиссиинэ билимин дуоктара, ХИФУ профессора.
Лидия Ефремова-Маркова — ССРС доруобуйатын харыстабылын туйгуна, РСФСР үтүөлээх бырааһа, Мэҥэ Хаҥалас улууһун (1999) уонна Наахара нэһилиэгин ытык олохтооҕо.
Михаил Готовцев — «Удьуор» бааһынай хаһаайыстыба баһылыга, Үлэ Дьоруойа (2014), Үлэ Албан аатын уордьанын толору кавалера, Саха Өрөспүүбүлүкэтин ытык киһитэ (2013), Уус-Алдан улууһун ытык киһитэ.
Анна Варламова-Матвеева - Айысхаана — суруйааччы, 2000—2018 сылларга “Чолбон” уус-уран литературнай, общественнай-политическай сурунаал эппиэттиир сэкирэтээрэ.
Илья Михальчук — 1998-2007 сылларга Дьокуускай куоратын баһылыга, 2008-2012 сылларга Архангельскай уобалас губернатора.
Ариадна Борисова — суруйааччы, тылбаасчыт, СӨ култууратын туйгуна.
Афанасий Поскачин — боксаҕа Арассыыйа чөмпүйүөнэ (2001).
Леонид Ким — Саха АССР норуодунай худуоһунньуга, уопсастыбаннай диэйэтэл, педагог.

Бүгүн уонна туох ахтылларын — бэлиэ күннэр, түбэлтэлэр, ким төрөөбүтүн/өлбүтүн туһунан — манна сиһилии көр: https://sah.wikipedia.org/wiki/Тохсунньу_2 Ачык / Комментарий

2023-01-01 04:40:36 Тохсунньу 1 күнүгэр туох буолбут эбитий?

Сыл бастакы күнэ
Кууба — Босхолонуу күнэ
Италия — Конституция күнэ
АХШ — Эмансипация күнэ
Кытай Өрөспүүбүлүкэтэ (Тайвань) — Олохтонуу күнэ
АХШ, Канаада — Үрүҥ эһэлии (тымныы ууга) сөтүө күнэ
Литва — Литва былааҕын күнэ
Бруней, Камерун, Гаити, Судаан — Тутулуга суох буолуу күнэ
Танзания — Маһы олордуу күнэ

1622 — Рим папата сыл тохсунньу 1 күнүттэн саҕаланар диэн быһаарыыны ылбыт
1700 — Арассыыйаҕа юлианскай халандаар киллэриллибит, Саҥа дьыл тохсунньу 1 күнүгэр көспүт.
1759 — Саха сирин бойобуодатынан коллежскай асессор Андрей Павлуцкай анаммыт. Кини бу солоҕо 1759 сыл балаҕан ыйын 9 күнүгэр дылы сулууспалаабыта.
1901 — Билиҥҥитэ Орто Халыма улууһун II–с Хаҥалас нэһилиэгин Дүөнсэ учаастагар грамота оскуолата аһыллыбыт.
1920 — Верхоянскайга Дьокуускайтан Сибииргэ барытыгар уонна Саха сиригэр Сэбиэскэй былаас олохтонорун туһунан бирикээс кэлбит. Олохтоох дьон уопсай мунньахтарыгар Үөһээ Дьааҥытааҕы саха уонна хаһаах депутаттарын сэбиэтэ тэриллибит. Сотору бу Сэбиэт былааһы бэйэтигэр ылбытын туһунан илдьиттэри Булуҥҥа, Усуйаанаҕа, Абыйга уонна Орто Халымаҕа ыыппыт.
1928 — Тохсунньуга Ньурбаҕа мэлиэһэ уонна электростанция үлэҕэ киирбиттэр.
1952 — ССРС  Наукаларын Академиятын уурааҕынан Дьокуускайга Наукалар Академиятын Саха сиринээҕи филиалын иһигэр Биология института тэриллибитэ (2001 сылтан Криолитозонаҕа биология проблемаларын института).
2007 — Эбэҥки уонна Таймыыр (Дулгаан-Ненец) автономиялаах уокуруктара Красноярскай кыраай састаабыгар киирбиттэр.

Бүгүн ахтыллар дьон:  Афанасий Рязанскай — Амма улууһун бастакы кулубата.
Илья Винокуров — 1943-1946 сылларга Саха АССР Совнаркомун бэрэстээтэлэ, 1946-1952 сылларга Саха Сирин обкомун бастакы сэкиритээрэ. Аҕа дойду Улуу сэриитин сылларыгар саха омугун хоргуйан өлөртөн быыһаабыт, сэллик ыарыыга эмтэрбитин тохтотор суолга киллэрбит, Саха Сирин автономиятын 1947 сыллаахха быһаары гыммыттарын көмүскээбит өҥөлөөх Саха Сирин уһулуччулаах салайааччыта.
Мария Николаева — Саха Сирин уһун үйэлээх олохтооҕо, Ньурба улууһун Хорула нэһилиэгин ытык киһитэ.
Алексей Айкаров — Саха АССР үлэһит кылааһын уонна бырамыысыланнаһын устуоруйатын чинчийбит устуоруйа билимин хандьыдаата.
Иван Подойницын — 1985-2007 сылларга Нуучча драматическай тыйаатырын дириэктэрэ. Саха Өрөспүүбүлүкэтин ытык киһитэ (2000), Дьокуускай куоратын ытык киһитэ.
Марина Петрова - Тойуктаах Марыына — тойуксут, саха болкулуорун тарҕатааччы, Саха тыйаатырын артыыһа, Саха АССР культуратын үтүөлээх үлэһитэ.
Иван Гоголев — Кындыл — саха норуодунай бэйиэтэ, драматург, ССРС суруйааччыларын Сойууһун чилиэнэ (1957). Кини аатын Бүлүү народнай тыйаатыра уонна Чочу орто оскуолата сүгэллэр.
Евдокия Поликарпова — саха литэрэтиирэтин орто оскуолаҕа үөрэтиигэ мэтэдиис учуонай, педагогика билимин дуоктара, бэрэпиэссэр, РСФСР норуотун үөрэҕириитин туйгуна, СӨ үөрэҕириитин үтүөлээх үлэһитэ.
Михаил Старостин — саха худуоһунньуга, график.
Захар Түнгүрээдэп — Саха АССР култууратын үтүөлээх үлэһитэ, араас сылларга Саха судаарыстыбаннай муусука уонна драма тыйаатырын дириэктэринэн уонна Өрөспүүбүлүкэтээҕи бибилэтиэкэ дириэктэринэн үлэлээбитэ.
Салима Каримова — 1968—1988 сылларга Соҕуруу Саха сиринээҕи комплекснай эспэдииссийэ кылаабынай геолога, Социалистыы Үлэ Дьоруойа.

Бүгүн уонна туох ахтылларын — бэлиэ күннэр, түбэлтэлэр, ким төрөөбүтүн/өлбүтүн туһунан — манна сиһилии көр: https://sah.wikipedia.org/wiki/Тохсунньу_1 Ачык / Комментарий

2022-12-31 13:47:52 Ачык / Комментарий