Биики халандаар 📆

2022-12-31 12:09:25 Доҕоттоор, сылбыт түмүктүүр күнэ кэллэ! Сарсын саҥа сыл үүнүө.

Бу кэрэ алыптаах киэһэҕэ, төһө да кыра оҕо буолбатахпыт үрдүнэн, туох баар куһаҕан, мөкү, бөрүкүтэ суох барыта ааһан эрэр сылга хаалыаҕар, оттон кэлэн иһэр сыл дьол-соргу эрэ көтөллөөх кэлиэҕэр эрэниэх санаа кыыма барыбытыгар баара буолуо...

Хомойуох иһин, ол баҕа санааларбыт туолаллара биһигиттэн эрэ — биирдиилээн дьонтон эрэ — тутулуга суох.

Ол эрээри, биир биллэр гынан баран оччо улуутумсуйбатах киһи эппиттээх: "Устуоруйа аҕыйах улуу киһиэхэ сүгүрүйэр, ол эрээри хас биирдиибит дьаныардаахтык үлэлээтэҕинэ устуоруйаны кыратык да буоллар уларытар кыахтаах," — диэн.

Онон, доҕоттоор, кэлэр сылга да, куруук да, бэйэбит өйбүтүнэн олорорго кыһаллыахха! Эргэ халыыбынан эрэ олорбокко, саҥаны ылынар кыахтаныахха. Бэйэбит туспутугар, аймах-билэ дьоммут уонна сахабыт омугун туһугар олоруохха уонна үлэлиэххэ!

Кэнники кэмҥэ Бикипиэдьийэ Халандаарынан ыкса дьарыктанар киһи быһыытынан биири эбэн этиэм этэ: киһи-аймах олоҕо-дьаһаҕа да, майгыта-сигилитэ да, хас үйэ аастаҕын аайы улам тупсан испитэ, билигин төһө да олох уустугун иһин, киһитийии син биир кэҥээн, дириҥээн иһэр. Онон, доҕоттоор, Саҥа дьылы эрэллээхтик, дьоһуннаахтык көрсүөххэ!

Туругурдун аһаҕас билиини тарҕатар Сахалыы Бикипиэдьийэбит! Сириэдийэ сайынын Биики Домохпут, хаҥаан истин Бикитиэкэбит! Сахалар саҥа саҕахтары арыйан иһиэххэ, дьоҥҥо туһалаах саҥа бырайыактары саҕалыахха, сахалыы саҥа туругурарын туһугар, ийэ тылбыт куйаар ситимин баһылыырыгар салгыы кыһаллыахха!
Эҕэрдэ!!! Саҥа 2023 сылынан! Ачык / Комментарий

2022-12-31 03:47:32 Ахсынньы 31 күнүгэр туох буолбут эбитий?

Аан дойдуга эргэ сылы атаараллар уонна Саҥа Дьылы көрсөллөр. Ону кытта ситимнээх:
Арассыыйа — Саҥа Дьыл
АХШ — Бастакы түүн
Пилипиин — Сыл тиһэх күнэ эбэтэр Bisperás ng Bagong Taón, Ризаль күнүн уонна Саҥа дьыл ыккардыгар бэлиэтэнэр
Япония — Омисока
Шотландия — Хогманай бастакы күнэ эбэтэр «Эргэ сыл түүнэ»
Азербайджан — Аан дойду азербайдьаннарын биир санааланыыларын (солидарность) күнэ
АХШ — Кванза сэттэ күнүттэн алтыс күнэ
Арҕаа христианство: Ороһооспо 12 күнүттэн сэттистэрэ.

1600 — Британия Ост-Ииндийэтээҕи хампаанньата олохтоммут. Бу хампаанньа Ииндийэни сэриилээн ылбытынан биллэр.
1825 — Өрө турбут Черниговскай полка саллааттарын иннигэр С. И. Муравьёв-Апостол уонна М. П. Бестужев-Рюмин «Православнай катехизис» диэн ааттаммыт ыраахтааҕыны, крепостной быраабы уонна саллаакка күүһүнэн ылыыны утарар прокламациялара ааҕыллыбыт.
1917 (эргэ истиилинэн ахсынньы 18) — Дьокуускайга Бастакы суһал ыҥырыылаах Дьокуускайдааҕы уезд гласнайдарын земскэй мунньаҕа саҕаламмыт, тохсунньу 9 күнүгэр түмүктэммит (эргэ истиилинэн ахсынньы 24-гэр). Манна киин улуустартан бас-көс дьон мустубуттар. Уезд быраабата талыллыбыт: бэрэстээтэл — Алексей Широких, чилиэннэрэ — Роман Оросин, Михаил Слепцов, Николай Афанасьев (бэрэссэдээтэл солбуйааччыта). Мунньах Сэбиэскэй былааһы билиммэтэх, Учредительнай собрание ыҥырылларын диэки эппит.
1924 — Бастаанньаһыттар Охуоскай  таһынаҕы Аарка бөһүөлэги ылбыттар
1994 — Бастакы чэчиэн сэриитин кэмигэр Арассыыйа аармыйата Чечня киин куоратын Грознайы штурмалаан саҕалаабыт.
1999 — Борис Ельцин Арассыыйа бэрэсидьиэнин солотуттан уурайбыт уонна бэрэсидьиэн эбээһинэһин толорооччунан премьер-миниистири Владимир Путины хаалларбыт.
2019 — Доруобуйа аан дойдутааҕы тэрилтэтигэр Кытай Ухань куоратыгар саҥа биллибэт төрүөттээх сэбиргэхтэтии (пневмония) түбэлтэлэрин туһунан информация киирбит. Бу кэлин COVID-19 диэн ыарыы быһыытынан биллибитэ.

Бүгүн ахтыллар дьон: Леонид Ким (1916-1994) — Саха АССР норуодунай худуоһунньуга, уопсастыбаннай диэйэтэл, педагог.
Эллэй Сивцев (1928-1994) — саха норуодунай худуоһунньуга. Нам улууһун Хатыҥ Арыы нэһилиэгиттэн төрүттээх. Аҕата Гражданскай сэрии кыттыылааҕа, учуутал, ийэтэ уран тарбахтаах иистэнньэҥ эбитэ үһү.
Михаил Спиридонов — 60-ча сыл өрүс флотугар үлэлээбит Социалистыы Үлэ Дьоруойа.
Андрей Пахомов (1936-2001) — Саха АССР культурнай тутулун чинчийбит учуонай.
Николай Колесов — кырсаны бултааһыҥҥа бүтүн Сойуус рекордун олохтообут саха чулуу булчута, Социалистыы Үлэ Дьоруойа (1957).

Бүгүн уонна туох ахтылларын — бэлиэ күннэр, түбэлтэлэр, ким төрөөбүтүн/өлбүтүн туһунан — манна сиһилии көр: https://sah.wikipedia.org/wiki/Ахсынньы_31 Ачык / Комментарий

2022-12-30 01:05:18 Ахсынньы 30 күнүгэр туох буолбут эбитий?

Мадагаскар — Өрөспүүбүлүкэ күнэ
Словакия — дойду тутулуга суох буолуутун күнэ
Пилипиин — Ризаль күнэ. Бу күн 1896 сыллаахха Хосе Ризаль диэн Пилипиин суруйааччытын уонна офтальмолог бырааһын Испания былаастара өлөрбүттэр. Бу киһи тутулуга суох буолуу иһин өрө турууга быһаччы кыттыбатаҕа эрээри, айымньылара уонна реформаҕа ыҥырыылара өрөбөлүүссүйэни күөдьүппүттэрэ.
АХШ — Кванза бэһис күнэ.

1806 — Осмаан импиэрийэтэ Арассыыйаҕа сэриини биллэрбит. Арассыыйа сэриилэрэ Баку куораты ылбыттар.
1916 — Нуучча ыраахтааҕытын сүбэһитин Григорий Распутины кинээс Феликс Юсупов салалталаах бөлөх өлөрбүт. Өлүгүн үс хонон баран Москуба өрүскэ ойбонтон булбуттара.
1918 — Саха сиригэр Уобаластааҕы Земство сир реформатын саҕалаабыт. Сири кылааһынан бас билии оннугар, тыа сирин биирдии үлэһит киһитигэр сир паайынан түҥэтиллибит.
1922 — Верхоянскай (Үөһээ Дьааҥы) куоратын үрүҥнэр төгүрүйбүттэр. Осада кэлэр сыл бэс ыйын ортотугар диэри салҕаммыт.
1930 — Анаабыр оройуона олохтоммут.
1992 сыллаахха Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бэрэсидьиэнэ Михаил Николаев Музыка үрдүкү оскуолатын арыйар туһунан ыйаах таһаарбыт.
1997 — Дьокуускайга Саха Виктория араадьыйа үлэтин саҕалаабыт.

Бүгүн ахтыллар дьон: Арассыыйа үтүөлээх худуоһунньуга, муосчут Егор Саввин төрөөбүт.
Спиридон Петров (1894 с. Марха улууһугар төр.-1965), олоҥхоһут.
Юрий Уржумцев (1929-2002), Арассыыйа НА чилиэн-кэрэспэдьиэнэ, 1997—2002 сылларга Саха сиринээҕи Наука киинин Президиумун бэрэстээтэлэ.


Бүгүн уонна туох ахтылларын — бэлиэ күннэр, түбэлтэлэр, ким төрөөбүтүн/өлбүтүн туһунан — манна сиһилии көр: https://sah.wikipedia.org/wiki/Ахсынньы_30 Ачык / Комментарий

2022-12-29 05:25:01 Ахсынньы 29 күнүгэр туох буолбут эбитий?

АХШ — Кванза төрдүс күнэ.
Ирландия — Конституция күнэ.
Монголия — Тутулуга суох буолуу күнэ.

1699 — (аан дойду оҥоһуллуутуттан 7208 сыл ахсынньы 19 күнэ) Петр I Юлиан халандаарыгар көһүү туһунан ыйаах таһаарбыт: «О писании впредь Генваря с 1 числа 1700 года, во всех бумагах лета от Рождества Христова, а не от сотворения мира».
1921 — Күн тахсыытыгар Амма улууһун Абаҕатын 200 киһилээх үрүҥ этэрээтэ төгүрүйбүт. Сэлиэнньэ иһигэр олорбут Е. Романченко хамандыырдаах 17 киһилээх кыһыл этэрээт 4,5 чаас тухары 4 атаканы тулуйбут, ол кэннэ үрүҥнэр чугуйбуттар.
1922 — түөрт сэбиэскэй өрөспүүбүлүкэ ССРС үөскүүрүн туһунан дуогабарга илии баттаабыттар (РСФСР, УССР, БССР, ЗСФСР).
1926 — Төмтөөн оройуона тэриллибитэ, киинэ Якут диэн суол станциятыгар буолбута (1927 сыллаахха улуус киинэ Нагорнай бөһүөлэккэ көһөрүллүбүтэ).
1990 — Борис Ельцин Саха ССР Үрдүкү Сэбиэтин бэһис сиэссийэтигэр сылдьыбыт, соторутааҕыта биллэриллибит Саха ССР сүбэрэнитиэтин билинэрин туһунан официальнайдык эппит.
2002 — Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнэ биир палааталаах буолбута, түмэҥҥэ быыбар буолан иккис ыҥыырыылаах дьокутааттар уурайбыттара, III ыҥырыы дьокутааттара эбээһинэстэрин толорууну саҕалаабыттара.

Бүгүн ахтыллар дьон: Иван Слепцов - Арбита (13.07.1943 өлб.) — XX үйэ бастакы аҥаарыгар олорон, айан-тутан ааспыт саха аатырбыт бэйиэтэ, тылбаасчыта.
Николай Соломов — 1998 с. Ил Түмэн бэрэстэбиитэллэрин палаататын бэрэстээтэлэ, Арассыыйа Федеральнай Мунньаҕын Сүбэтигэр Саха Сириттэн чилиэнэ, 2003—2005 сс. — Ил Түмэн үһүс ыҥырыытын бэрэстээтэлэ.
Николай Эверстов (Сэрбэкэ) — Нам улууһун Модутуттан төрүттээх Арассыыйа бастакы гильдиялаах атыыһыта, Дьокуускай куорат бочуоттаах гражданина. Кини үбүнэн Дьокуускайга уопсастыбаннай баан аһыллыбыта. Билигин бүүһэ Дьокуускай куорат 5-с оскуолатын тиэргэнигэр турар.
Андрей Захаров (18.08.1912 төр.) — өрөспүүбүлүкэ салайааччыларыттан биирдэстэрэ, 1943 сыллаахтан ВКП(б) Саха Сиринээҕи обкомун пропагандаҕа уонна агитацияҕа сэкиритээрэ. Кэлин тыа хаһаайыстыбатын миниистирин солбуйааччытынан үлэлээбитэ, РСФСР уонна Саха АССР Үрдүкү Сэбиэттэрин дьокутаатынан хаста да талылла сылдьыбыта.
Владимир Иванов-Унаров (04.03.1937 төр.), саха искусствоведа, билим хандьыдаата, Арассыыйа худуоһунньуктарын сойууhун чилиэнэ.
Феодосий Донской (1919 төр.), Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа, суруналыыс, социолог-чинчийээччи. Кини Рейхстааг эркинигэр 1945 сыл ыам ыйын 8 күнүгэр суруйбут суруга 1946 сыллаахха "Огонек" сурунаалга бэчээттэммитэ.
Лазарь Афанасьев - Тэрис — "Айыы Үөрэҕин" түһэ, филология билимин хандьыдаата, Саха Өрөспүүбүлүкэтин суруйааччыларын Сойууһун чилиэнэ.



Бүгүн уонна туох ахтылларын — бэлиэ күннэр, түбэлтэлэр, ким төрөөбүтүн/өлбүтүн туһунан — манна сиһилии көр: https://sah.wikipedia.org/wiki/Ахсынньы_29 Ачык / Комментарий

2022-12-28 01:32:34 Ахсынньы 28 күнүгэр туох буолбут эбитий?

Киинэ аан дойдутааҕы күнэ
Азербайджан — Албакаат күнэ
Испания — Күлүү күнэ
Калмыкия — Калмыык омугун депортациятын толук буолбут дьонун ахтар күн
Арҕаа христианство — Ороһооспо 12 күнүттэн төрдүһэ

1733 — Хаһаах полковнига Борис Серединин Саха сирин бойобуодатын солотуттан уурайбыт. Кини оннугар лейб-гвардия капитана Алексей Заборовскай анаммыт.
1919 — "Холбос" сойууһун II сийиэһэ аһыллыбыт. Сийиэскэ "Холбос" 1919 сыллааҕы үлэтэ, 1920 сылга ороскуоттаныахтаах үп-харчы ырытыллыбыттар. Өлүөхүмэ уонна Бүлүү уокуруктарыгар отделениелары арыйарга быһаарбыттар.
1919 — Соторутааҕыта Саха уобалаһын сэриилэрин командующайынан анаммыт Болеслав Геллерт өлөрүллүбүт, кэлин биллибитинэн кинини бэйэтин дьоно кыһыллар өлөрбүттэр эбит.
1921 — Кыым (хаһыат) аан бастаан "Манчаары" диэн ааттанан тахсыбыта. Эрэдээктэр — Исидор Барахов. Хаһыат үлэтигэр көхтөөхтүк кыттыбыттара — Былатыан Ойуунускай, Алексей Бояров, Анемподист Софронов - Алампа.
1943 — ССРС Үрдүкү Сэбиэтин бөрөсүүдьүмүн Калмык АССР-ы суох гыныы туһунан ыйааҕынан НКВД сэриилэрэ калмыыктары Сибииргэ уонна Уһук Илин оройоуннарыгар көһөрүүлэрэ саҕаламмыт. Күүс өттүнэн 91919 калмыыгы депортациялаабыттар. Элбэх киһи суорума суолламмыта, уонна билиҥҥи калмаыктар төрөөбүт тылларын билбэт буолууларын бу ынырык кэми кытта ситимнииллэр.
1953 — Дьокуускайга Мараат болуоссатыгар гражданскай сэрии кыттыылаахтарыгар пааматынньык тутарга быһаарыы ылыллыбыта.
1991 — Саха АССР союзнай өрөспүүбүлүкэ буолбут, Саха ССР диэн ааттаммыт. Түөрт ыйынан 1992 сыл муус устар 27 күнүгэр Саха Өрөспүүбүлүкэтэ буолбута.
1997 — Ил Түмэн дьокутааттарын бастакы ыҥырыыта дьокутааттар иккис ыҥырыылаах куорпустарынан солбуллубут. Ил Түмэҥҥэ быыбар буолбут. Бэлиитик Томтооһоп Тааттаттан туран салгыы бэрэсидьиэн буолаары гыммыта табыллыбатах.
1998 — Өрөспүүбүлүкэҕэ "Сылгыны иитии туһунан" сокуон (О табунном коневодстве, З N 55-II) ылыныллыбыт.

Бүгүн ахтыллар дьон: Степан Васильев (1943 өлб.), бэлиитикэ, уопсастыба уонна ил диэйэтэлэ, саха биллиилээх революционера, Саха Өрөспүүбүлүкэтин автономиятын төрүттэспит дьонтон биирдэстэрэ.
Александра Мохотчунова — саха биллэр хореограба, «Сарыал» үҥкүү бөлөҕүн тэрийээччитэ.
Семен Мостахов (1934—1993) — география билимин хандьыдаата, саха географиятын билимигэр биллэр-көстөр суолу хаалларбыт учуонай.
Мария Рахлеева — худуоһунньук, Арассыыйа үтүөлээх худуоһунньуга, СӨ ускуустубатын үтүөлээх диэйэтэлэ, Арассыыйа ойуулуур-дьүһүннүүр академиятын бочуоттаах академига, АГИИК бэрэпиэссэрэ.
Михаил Скрябин (1946—2011) — тыйаатыр уонна киинэ артыыһа.
Нуучча чулуу бэйиэтэ Сергей Есенин.
Степан Гоголев (1896 с.т.), Саха АССР Совнаркомун бэрэссэдээтэлин солбуйааччыта.

Бүгүн уонна туох ахтылларын — бэлиэ күннэр, түбэлтэлэр, ким төрөөбүтүн/өлбүтүн туһунан — манна сиһилии көр: https://sah.wikipedia.org/wiki/Ахсынньы_28 Ачык / Комментарий

2022-12-27 02:00:22 Ахсынньы 27 күнүгэр туох буолбут эбитий?

Арассыыйа — Быыһааччылар күннэрэ
Хотугу Кэриэйэ — Конституция күнэ
Румыния — сибэтиэй Стефан күнэ (Илиҥҥи православнай сыаркап ааҕыытынан, бу дойдуга судаарыстыба бэлиэтиир)
Арҕаа христианство — Ороһооспо 12 күнүттэн үһүстэрэ.

537 — Константинопольга  (билигин Стамбул) баараҕай улахан саҥа София собуорун арыйар туом оҥоһуллубут.
1825 с. ахсынньы 27 күнүгэр Николай I ыраахтааҕы ыйааҕынан Саха уобалаһыгар Николай Мягков начаалынньыгынан анаммыт. Бу киһи саха тойотторун кытта өйдөһөн үлэлээбитэ, Саха сирин сайдыытыгар элбэх үтүөнү оҥорбута.
1845 — дьахтар төрүүрүгэр аан бастаан эфиры анестетик быһыытынан Кроуфорд Лонг диэн быраас Джефферсон куоракка (Джорджия штаат, АХШ) туттубут.
1922 — I Бүтүн Саха сиринээҕи сэбиэттэр учредительнай сийиэстэрэ саҕаламмыт, тохсунньу 19 күнүгэр түмүктэммит. Сийиэскэ Саха АССР судаарыстыбаннай былааһын үрдүкү уорганнарын төрүттээбиттэрэ. Саха АССР Толоруулаах киин кэмитиэтэ (ЯЦИК) талыллыбыт, бу өрөспүүбүлүкэҕэ үрдүкү былааһы туппут парламент, кини оннугар 1938 сыллаахха Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтэ тэриллибитэ, онтон 1992 сыллаахха — Ил Түмэн. Толоруулаах киин кэмитиэт бэрэстээтэлинэн Былатыан Ойуунускай талыллыбыт, кини солбуйааччыта — Алексей Широких. Ону кытары Саха АССР бырабыыталыстыбата тэриллибит, бэрэстээтэлэ — Исидор Барахов, кини солбуйааччыта — Семен Донской-1.
1929 — Иосиф Сталин кулаактары «кылаас быһыытынан эһэр» туһунан тыл эппит. Бу бэлиитикэни толорон 1930-1931 сылларга 1,8 мөл. киһи социализм өстөөҕө аатыран күүһүнэн көскө ыытыллыбыта.
1932 — ССРС-ка пааспар баар буолбут.
1941 — билиэнтэн босхоломмут Кыһыл Аармыйа сулууспалаахтарыгар анаан сүүмэрдиир лааҕырдары оҥорор, кинилэр истэриттэн үспүйүөннэри уонна дезертиирдэри булар туһунан № 1069сс нүөмэрдээх ГКО уурааҕа тахсыбыт.
Маннык лааҕырга, холобур, кэлин ССРС норуотун учуутала буолбут Михаил Алексеев сыта сылдьыбыта.
1990 — Борис Ельцин Саха сиригэр көтөн кэлбит.
1991 — Михаил Николаев Саха Өрөспүүбүлүкэтин бэрэсидьиэнин дуоһунаһыгар киирбит, сахалыы уонна нууччалыы андаҕар биэрбит.

Бүгүн ахтыллар дьон: Георгий Васильев — литературовед, кириитик, тылбаасчыт, тыл үөрэҕин хандьыдаата.
Николай Антонов — саха былыргы лиэксикэтин чинчийбит биллиилээх тюрколог, филология билимин дуоктара, профессор,
Өлүөхүмэ Ииннээҕэр Ариан Кузьмин — космос сардаҥаларын үөрэппит физик-учуонай, билим салайааччыта, СГУ ректора, Аҕа дойду сэриитин кыттыылааҕа.
Жанна Бурцева — нууччалыы тыллаах саха литэрэтиирэтин чинчийэр учуонай,


Бүгүн уонна туох ахтылларын — бэлиэ күннэр, түбэлтэлэр, ким төрөөбүтүн/өлбүтүн туһунан — манна сиһилии көр: https://sah.wikipedia.org/wiki/Ахсынньы_27 Ачык / Комментарий

2022-12-26 00:17:27 Ахсынньы 26 күнүгэр туох буолбут эбитий?

 Австралия, Улуу Британия, Саҥа Зеландия, Канаада, Кирибати, Науру — Бэлэх күнэ[1][2]. 26 чыыһыла баскыһыанньаҕа түбэстэҕинэ, бэнидиэнньиккэ көһөн биэрэр. Бу күнү кытта ситимнээх күннэр:
Соҕуруу Африка, Намибия — Эйэҕэ дьулуур күнэ
Вануату — Ыал күнэ
Соломон Арыылара — Махтал күнэ
Австрия,  Каталония,  Хорватия,  Чехия,  Германия, Гонконг, Италия, Ирландия, Люксембург, Польша, Словакия, Швейцария — Сибэтиэй Стефан күнэ уонна ону кытта ситимнээх күннэр:
Болгария — Аҕа күнэ
Арҕаа Христанство — Уон икки күннээх Ороһооспо иккис күнэ
АХШ — Кванза бастакы күнэ. Бу АХШ Африкаттан төрүттээх олохтоохторо ахсынньы 26 күнүттэн тохсунньу 1 күнүгэр диэри бэлиэтиир бырааһынньыктара. Өбүгэлэрэ бу күннэргэ үүнүү малааһынан оҥороллор эбит.
Багаамалар — Джунканоо параад бастакы күнэ, иккис күнүгэр - Саҥа дьыл
Нидерланд, Польша, Словакия — Ороһооспо иккис күнэ
Словения — Тутулуга суох уонна бииргэ буолуу күнэ
Техас (Хьюстон) — Мауро Хамза күнэ.

1825 — Николай І ыраахтааҕы бөрүстүөлгэ олорбут, Петербуурга бирисээгэ биэрии кэмигэр декабристар өрө туруулара буолбут.
1919 — Бу күннэргэ Дьокуускайга былаас уларыйбыт, уобаластааҕы управление, куорат дуумата, полиция управлениета, казаактар хамаандалара, Колчаак милиисийэтэ үрэллибиттэр. Уокуруктааҕы суут уонна борокуруор надзора эмиэ астаапкаҕа ыытыллыбыттар. Кыһыл Аармыйа Дьокуускайдааҕы быстах кэмҥэ Штаабын начаалынньыга Х.А.Гладунов бу күннээҕи № 11 бирикээһинэн Саха уеһын уонна куорат милиисийэлэрин холбообута уонна начаалынньыгынан  А.В.Акуловскайы анаабыта.
1959 — Саха АССР-га бастакы норуот тыйаатырын Ытык Күөлгэ үөрүүлээхтик миитиннээн оройуон үлэһиттэрэ аспыттар.
1985 — Мэҥэ Хаҥалас Төхтүрүгэр ыанньыксыт Павел Шарин (24.06.1955 төр.) хас биирдии сыһыарыллыбыт 18 ынаҕыттан 6071 кг. үүтү ыабыта, Саха сиригэр XX үйэ чаҕылхай рекордун олохтообута.
1990 — РСФСР совминын "Ырыынак сыһыаннарыгар көһүү кэмигэр Саха ССР социальнай-экэнэмиичэскэй кыһаҕаларын быһаарарыгар экэниэмикэ өттүнэн бэйэтин бэйэтэ дьаһаныытын кэҥэтэр туһунан" 603№ уурааҕа тахсыбыт. Бу уураах ый ынараа өттүгэр Михаил Николаев Борис Ельцинныын көрсүһүүтүн түмүгүнэн тахсыбыта. Уураахха айылҕа баайын туһаныы рентата өрөспүүбүлүкэҕэ төлөнүөхтээҕэ, алмаас, көмүс уонна атын кыраныысса таһыгар тахсар бородууксуйа иһин валютанан төлөбүр киириэхтээҕэ, өрөспүүбүлүкэ валюта пуондалаах буолуохтааҕа ыйыллыбыт.
1991 — ССРС Үрдүкү Сэбиэтэ мунньахтаан СНГ баар буолбутунан ССРС суох буолбутун биллэрбит.
1992 — Үрдүкү Сэбиэт XVI сиэссийэтигэр Саха Өрөспүүбүлүкэтин  дьаралыга  бигэргэтиллибит.

Бүгүн ахтыллар дьон: Мао Цзэдун, Кытай салайааччыта,
Иннокентий Попов — Саха государственнай университетын 1959—1973 сс. ректора.

Бүгүн уонна туох ахтылларын — бэлиэ күннэр, түбэлтэлэр, ким төрөөбүтүн/өлбүтүн туһунан — манна сиһилии көр: https://sah.wikipedia.org/wiki/Ахсынньы_26 Ачык / Комментарий

2022-12-25 02:15:47 Ахсынньы 25 күнүгэр туох буолбут эбитий?

Григориан халандаарынан Ороһооспо бэлиэтэнэр. Бу күн биһиги эрабыт 4-с дуу 6-с дуу сылыгар Рим импиэрийэтигэр Ирод ыраахтааҕы дойдутугар Иерусалимтан чугас Вифлеем диэн кырачаан куорат таһыгар кэлин Иисус Христос диэн ааттаммыт киһи төрөөбүт.
 Ииндийэ — Үчүгэй салайыы күнэ. 2014 сыллаахха Нарендра Моди бырабыыталыстыба дьон иннигэр эппиэтинэстээҕэр болҕомто тардаары бу күнү урукку премьер-миниистирдии сылдьыбыт Атала Бихари Ваджпаи төрөөбүт күнүгэр бэлиэтииргэ уураах таһаарбыта.
Камерун, КАӨ, Чад, Экватор Гвинеята, Конго ДӨ, Габон, Конго Өрөспүүбүлүкэтэ — Оҕо көмүскэлин күнэ
Турция — Газиантеп куорат босхоммут күнэ (1921).
Чечня, Ингушетия (вайнаахтар) — Малх күнэ (Күн төрөөбүт күнэ).

1854 — Ричард Маак эспэдииссийэтин икки бөлөҕүттэн сүрүннэрэ, Өлөөн сиригэр Хуриҥда күөлгэ тиийэ сылдьан баран уһун унньуктаах айан кэнниттэн төннөн иһэн, Чуона өрүс төрдүгэр тиийбит. Бу кэнниттэн тохсунньуга Павловскай учуутал салалталаах бөлөҕү кытта Сунтаарга холбоспут.
1903 — Илин Сибииргэ көскө сылдьан «Искра» хаһыаты тарҕаппытын иһин өрөбөлүссүйэниэр Иван Бабушкины өссө ыраатыннаран Дьокуускайга аҕалбыттар. Салгыы Үөһээ Дьааҥы уокуругар утаарбыттар. Онно 1905 сыллаахха амньыыстыйа биллэриллиэр диэри олорбута.
1941 — Керчь-Феодосия десаан эппэрээссийэтэ саҕаламмыт.
1949 — Хабаровскайга Япония байыаннайдарын сууттааһын саҕаламмыт (ахсынньы 30 күнүгэр диэри буолбута).
1979 — Афганистааҥҥа Сэбиэскэй Сойуус сэриилэрэ киирбиттэр.
1991 — Арассыыйа РСФСР диэн аата уларыйан билиҥҥи аатын сүкпүт, Михаил Горбачёв ССРС бэрисидьиэниттэн уурайбыт.
1992 — "Саханефтегаз" национальнай ньиэп-гаас хампаанньата үөскээбит.

Бүгүн ахтыллар дьон: Александра Овчинникова — Ньурба Тыалыкытыттан төрүттээх түмэт, бэлиитикэ дьайыксыта, 1963—1980 сыллардаахха Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин бэрэстээтэлэ.
Дмитрий Красильников (06.03.1985 өлб.) — Чурапчы Мугудайыттан төрүттээх физик-учуонай, Саха космофизикатын оскуолатын төрүттээччилэриттэн биирдэстэрэ.
Елизавета Петровна, Арассыыйа ыраахтааҕыта.
Саха сиригэр олоро сылдьыбыт нуучча суруйааччыта Владимир Короленко (1853 с.т.) («Макаар түүлэ»).
Чарли Чаплин (1889 с.т.), артыыс, режиссёр, сценарист.
Платон Степанов — Ламутскай — эбээн бэйиэтэ уонна суруйааччыта.
Светлана Николаева — 1986 - 1991 сылларга Саха АССР култууратын миниистирэ этэ.
Николае Чаушеску, Румыния 1965 сылтан 1989 сылга дылы баһылыга.

Бүгүн уонна туох ахтылларын — бэлиэ күннэр, түбэлтэлэр, ким төрөөбүтүн/өлбүтүн туһунан — манна сиһилии көр: https://sah.wikipedia.org/wiki/Ахсынньы_25 Ачык / Комментарий

2022-12-24 01:12:34 Ахсынньы 24 күнүгэр туох буолбут эбитий?

Чэчиэринньик (христианство, саҥа истиилгэ көспөккө сылдьар сорох православнай сыаркаптартан ураты) уонна ону кытта ситимнээх күннэр:
Исландия — Aðfangadagskvöld (Йоль уолаттара диэн ааттанар 13 тролль куораттарга киирэр күннэрэ)
АХШ итальянецтара — Сэттэ балык күнэ. Сэттэ араас балыктан бүлүүдэ оҥорон малааһынныыллар (Италияҕа бэйэтигэр бу күн көннөрү балык сиир үгэс баар).
Дания —Джулеафтен, Норвегия — Юлафтен, Швеция — Юлафтон
Дьэбириэй сорох конфессиялара — Nittel Nacht
Испания уонна испаан тыллаах дойдулар — Ночебуэна
Финляндия, Турку куорат Эргэ Улахан болуоссатыгар — Ороһооспо эйэтин Декларацията
Польша — Вигилия
Инуиттар — Кувиасуквик (Саҥа дьыл), Аляскаҕа, Канаадаҕа, Гренландияҕа уонна Арассыыйаҕа бэлиэтииллэр.

1900 — кыраныысса таһыгар «Искра» бастакы нүөмэрэ тахсыбыт — РСДРП бүтүн Арассыыйатааҕы бастакы хаһыата.
1914 — Аан дойду бастакы сэриитин кэмигэр Ороһооспотооҕу эйэлэһии саҕаламмыт.
1918 — Генерал Анатолий Пепеляев хамаандалаах үрүҥнэр Пермь куораты ылбыттар.
1942 — РСФСР наркомпроһа «ё» буукубаны хайаан да туттар туһунан бирикээс таһаарбыт.
1958 — ССРС Үрдүкү Сэбиэтин уурааҕынан 8 сыллаах орто үөрэх баар буолбут, дойду үрдүнэн ПТУ-лар ситимнэрэ үөскээбит.
1991 — Арассыыйа Федерацията ХНТ-га ССРС оннугар киирбит.

Бүгүн ахтыллар дьон: Күн Дьирибинэ — саха биллиилээх бэйиэтэ, үгэһитэ, тылбаасчыт. Эдэр сылдьан Гражданскай сэриигэ саа-саадах тутан көхтөөхтүк кыттан сэбиэскэй былааһы көмүскэспитэ. Тулагы-Киллэм, Амма кыргыһыыларын кыттыылааҕа.
Иван Аргунов — (1922—1988) — Таатта Игидэйиттэн төрүттээх социолог учуонай, өрөспүүбүлүкэҕэ биллэр-көстөр баартыйа диэйэтэлэ, суруналыыс, устуоруйа билимин хандьыдаата. 1961—1965 сс. — «Советская Россия» хаһыат кэрэспэдьиэнэ, онтон "Кыым" уонна "Социалистическая Якутия" хаһыаттар холбоһуктаах эрэдээксийэлэрин салайбыта.
Аксения Посельская (24.12.1924—1983) — Мэлдьэхситтэн төрүттээх саха бастакы балерината. Кэргэнэ — биллиилээх саха бэлиитигэ Сэмэн Сюльскай.
Спиридон Сосин, Саха сирин түмэт дьайыксыта (уопсастыба диэйэтэлэ), Саха Өрөспүүбүлүкэтин идэлээх сойуустарын сэбиэтин 1988-2004 сс. салайбыта.
Дмитрий Саввинов — Ньурбаттан төрүттээх архитектор. Кини бырайыактаабыт дьиэлэрэ: ЛОРП дьиэтэ,«Якутгражданпроект» дьиэтэ (билигин АЛРОСА уонна Тутуу министиэристибэтэ), «Лена» көстүүнэй дьиэтэ (1972), Өксөкүлээх Киинэ, СГУ Мэдиссиинэ үнүстүүтэ, "Хотугу сулус" көстүүнэй дьиэ, Саха тыйаатыра уо.д.а.
Пантелеймон Петров - Хардыы — Сунтаар улууһун Түбэй Дьаархан нэһилиэгиттэн төрүттээх устуоруйа билимин хандьыдаата, «Азия Хотугулуу-илинин куораттара (1861—1917 сс.)» диэн тиэмэҕэ диссэртээссийэтин Новосибирскайга көмүскээбитэ. Энсикилипиэдьийэлэр эрэдээксийэлиир сэбиэттэригэр киирэр, "Якутский архив" диэн сурунаал эрэдээксийэтин кэллиэгийэтин чилиэнэ, элбэх нүөмэри эппиэттээн таһаарбыта.
Декабрина Винокурова — социология билимин хандьыдаата, дассыан. Иркутскайга Хо Ши Мин аатынан үнүстүүтү бүтэрбитэ, Саха сиригэр промышленность сайдыытыгар миграция хайдах барбытын чинчийбитэ.
Захар Гоголев (1911—1974) — Дүпсүн улууһун Чэриктэйигэр төрөөбүт устуоруйа билимин дуоктара. Москубаҕа үрдүк үөрэҕи бүтэрэн аспирантураҕа үөрэнэ сылдьан сэриигэ ыҥырыллыбыт. Киев босхоломмутун кэннэ онно пехотнай училищеҕа преподавателлээбит. Сэрии бүппүтүн кэннэ Киевкэ нуучча уонна туурак судаарыстыбаларын сыһыаннарыгар диссэртээссийэтин көмүскээбит. 1949—1963 сс. Дьокуускайга Тыл, литэрэтиирэ уонна устуоруйа Институтун салайбыт.


Бүгүн уонна туох ахтылларын — бэлиэ күннэр, түбэлтэлэр, ким төрөөбүтүн/өлбүтүн туһунан — манна сиһилии көр: https://sah.wikipedia.org/wiki/Ахсынньы_24 Ачык / Комментарий

2022-12-23 02:48:20 Ахсынньы 23 күнүгэр туох буолбут эбитий?

Киһи сырдыгын күнэ (ааҥл. HumanLight) — ханнык да итэҕэлгэ, сыаркапка кыттыспатах дьон бу күн өйү, аһыныыны, киһилии быһыыны, инникигэ эрэли өрө тутан бэлиэтиир күннэрэ. Ороһооспону бэлиэтээбэт дьоҥҥо анаан бастаан тэриллибитэ
Ииндийэ, Уттар Прадеш — Кисан Дивас
Эгиипэт — Кыайыы күнэ
Миэксикэ, Оахака — Редис түүнэ
Ньюфаундленд уонна Лабрадор — Тибб иннинээҕи күн

1888 — Николай Глотов, Нижнеудинскай атыыһыта "Өлүөнэҕэ буостаны уонна айанньыттары таһар хампаанньаны олохтуохха" диэн хааһына тэрилтэлэригэр этии киллэрбит.
1890 — Ахсынньы 11 (аныгыннан ахсынньы 23) күнүгэр Никифоров Күлүмнүүр Дүпсүн улууһун кулубатынан анаммыт.
1921 — Манчаары аатынан култуура-сырдатар уопсастыба тэриллэр, сыала-соруга — "дойду тыыннаах култууралыы күүстэрин түмэн норуот маассатын ортотугар уопсай үлэ ыытыы". Уопсастыба чилиэннэринэн буолбуттар: Анемподист Софронов - Алампа, Прокопий Винокуров (Куоҕас Борокуопай), Константин Сокольников, Михаил Константинов, бэрэстээтэл — Алексей Бояров.
1924 — Саха АССР Совнаркомун саҥа састааба талыллыбыт. Бэрэстээтэлинэн Иван Винокуров буолбут, кини бу солоҕо Степан Аржакову солбуйбут.
1976 — Амма оройуонун ыанньыксыта Петр Яковлев (22.02.1921—1978) Социалистыы Үлэ Дьоруойа буолбут.
1995 — Чурапчы улууһун гимназията арыллыытын туһунан бирикээс тахсыбыт.

Бүгүн ахтыллар дьон: Семен Алексеев-Уустарабыс — олоҥхоһут, Горнай улууһун Ытык киһитэ.
Александр Сафронов, Арассыыйа НА чилиэн-кэрэспэдьиэнэ, 2004 сылтан Саха сиринээҕи Билим киинин бөрөсүүдьүмүн бэрэссэдээтэлэ.
Петр Пестряков — Саха үтүөлээх артыыһа.
Олег Сидоров — Амгинскай — суруналыыс, суруйааччы, публицист, чинчийээччи, ХИФУ суруналыыстыка хаапыдыратын сэбиэдиссэйэ, «Илин» сурунаал тутаах эрэдээктэрэ, 2015 сыллаахтан СӨ суруйааччыларын ассоциациятын бэрэстээтэлэ.
1972 сыллаахха Кириэс Халдьаайыга (Томпо) Сергей Баланов төрөөбүт — саха тыйаатырын уонна киинэтин артыыһа.
Михаил Космачёв (1920—23.12.1944) — гвардия старшай сержана, Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа, Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа (1945).

Бүгүн уонна туох ахтылларын — бэлиэ күннэр, түбэлтэлэр, ким төрөөбүтүн/өлбүтүн туһунан — манна сиһилии көр: https://sah.wikipedia.org/wiki/Ахсынньы_23 Ачык / Комментарий