#жрт Аныктооч Грамматикалык катнаш жагынан өзүнөн кийинки | NGen окуучулар үчүн каналы :)

#жрт

Аныктооч

Грамматикалык катнаш жагынан өзүнөн кийинки келген зат атооч, же заттык мааниде айтылган аныкталгыч сөздөргө багыныңкы абалда келип, алардын сапатын, белгисин, касиетин, сан-иретин, же бир жакка (кимдир бирөөгө) таандык экендигин билдирип турган айкындооч мүчөнү аныктооч дейбиз.

Түзүлүшү жагынан аныктооч сөздөр атооч жана илик жөндөмөсүндө турат да, сүйлөм тизмегинде кандай? кайсы? канча? нече? канчанчы? неченчи? кимдин? эмненин? деген суроолорго жооп болуп түшөт. Мисалы: Белдин өзүнөн Кең-Төрдүн дайын көрүнгөнү менен, Татаалдын ичи далдаада калар. Куш-Күңгөйдүн чокусуна чейин баргын да, эки төрдү чал. (Т. С.) Белгисиз жигит Токтогулдун башын сол колу менен бапестеп көтөрүп, оң колу менен кичинекей кара көнөчөктү оозуна алып барды. (А.Т.)

Жөнөкөй жана татаал аныктооч
Бир сөздөн турган аныктооч жөнөкөй аныктооч, эки же андан ашык сөздөн турган аныктооч татаал аныктооч деп аталат. Мисалы: Күлүк ой, узун сана, түпсүз кыял Ажарды кучагына алды. (К.Б.) Калдайган кара булут каалгып жылып барып, Ыйлаак-Тоо деген бийик чокунун башына конду. (Н.Б.) Бул - Кичи-Кеминдин оозундагы казак-орус кыштагы. (К.Б.)

Аныктоочтун милдетин аткаруучу сөздөр

1.Сын атооч сөздөр аныктоочтун милдетин аткарат: Мына бул түтүгүнөн түтүн бураган чоң ак үйдүн өйдө жагындагы дөбөчөдө казанбактай чоң тебетейди желкесине баса кийип, жаңы трайке чепкенин желбегей жамынып, жаңы кыйылган ыргай таякка сүйөнгөн Мамбеткул түштүк багыттагы төш тарапты карап, кыдыңдаган карт көзүн жылтыратып, ууртунан күлүмсүрөйт. (Т.А.)

2.Зат атоочтор аныктоочтун милдетин аткарат: Тизмектелген Ала-Тоонун чокуларына күн нурун чачты. (К.Б.) Күндүн кышкы алсыз илеби Кочкордун кар түшкөн беттерине чачырап, ар бир жыбыттарды оттон жасалган изин ийне сыяктуу сайгылай баштады. (Н.Б.)

3.Сан атоочтор сүйлөм тизмегинде аныктоочтук милдетти аткарат: Кырмандын чет жакасын шыпырып, оодарып жаткан бир-эки киши көрүнгөнсүйт. (К.Б.) Туура саат беште күтөм. Андан беш минута өтсө, күтпөймүн, — деди Өмүрбек. (А.К.)

4.Ат атооч сөздөр аныктоочтук милдетти аткарат: Тиги өзөндүн боюндагы чатырдай аппак үйлүү калың айыл — ушул Каныбектин кожоюндарынын айылы. (К.Ж.) Эртеңден баштап бардык жаштар ишке киришмек болушту. (Н.Б.) Жамгыр алардын бетине чаба жаап турду. (Н.О.)

5.Атоочтуктар аныктоочтун милдетин аткарат: Бала кездерде ойноп жүргөн таштарга, серпишкен булактарга учурашкысы келет. (Т. С.)

6.Кыймыл атоочтор аныктоочтук милдетти аткарат: Мен ага Москвага баруунун жолун айттым.

7.Тууранды сөздөр аныктоочтун милдетин аткарат: Шылдыр суу анын кулагына жакшы угулду. (А.Т.) Ал кажы-кужу сөздү уккусу келген жок.

8.Заттык мааниге өтүп колдонулган сырдык сөздөр да аныктоочтук милдетти аткарат: Ал элес бир чиркиндин муңун чалса, бирөөнүн кетүүчүдөй черин жазып. (К.М.) Баракелденин бары жакшы, кокуйдун түбү жаман